KAYSERİ ARCHITECTURE OF MESJİD WITHOUT DOME; THEIR CHANGES AND DETERIORATIONS

Aim: The mesjids are small neighborhood house of worships without minbar in which the community fulfills the Daily worshipping requirements. During the historical process in Kayseri, a large number of mesjid with flat roof were built. The aim of this study is to determine the original architectural features of these structures which constitute mesjids without a dome structure, to classify them typologically according to plan schemes and load bearing system properties. In the study, changes and distortions which were formed by today's interventions in some mesjid with no domes were examined. Method: In this study, a field study was conducted depending on determinations made in place and documentation, on a total of 40 mesjid which belong to mesjid architecture without dome. Findings: The plan schemes were divided into two types according to the existence of the last congregation by typological methods and into three types according to the characteristics of the top cover carrier system. In addition, the minbar minarets in almost all mesjid are similar to minbars because of the similarity of the presence of a local ezangahs. In Kayseri, many original mosques, minarets and interior minarets have been transformed into mosques. In addition, uncontrolled interventions such as the reinforced concrete roof overlayed on the bearing walls and the wooden framed roof resting on it have also removed many mosques from their original state. Conclusion: In the Research, it was determined that the plan schemes in Kayseri domeless earth-roofed mesjides have different typologies according to the presence of the last congregation site and the characteristics of the top cover carrier system. Many of these masjids were transformed into a mosque by altering the functionalities of the minbar and minarets as well as the distortion caused by the contradictory interventions. Functional change was due to the idea of providing mosque-specific worship activities, such as Friday and Eid prayer, to the users which increased in parallel with the growth of the neighborhoods of the mosques.

Keywords: Kayseri, Mesjid Architecture, Minbar Minaret, Earth Roof, Seljukian Period

Doi: 10.17365/TMD.2019.1.10

Amaç: Mescitler, halkın günlük ibadet ihtiyaçlarının karşılandığı, içinde minberi olmayan küçük mahalle ibadetgahlarıdır. Kayseri’de tarihsel süreç içerisinde kubbesiz düz toprak damlı çok sayıda mescit inşa edilmiştir. Kayseri kubbesiz mescit mimarisini oluşturan bu yapıların özgün mimari özelliklerinin belirlenerek, plan şemalarına ve üst örtü taşıyıcı sistem özelliklerine göre tipolojik olarak sınıflandırılması çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırmada, kubbesiz bazı mescitlerde günümüz müdahaleleriyle oluşmuş değişim ve bozulmalar da incelenmiştir. Yöntem: Çalışmada, Kayseri kubbesiz mescit mimarisi içinde yer alan 40 adet mescitte, yerinde yapılan tespit ve belgelemelere dayalı bir alan çalışması yürütülmüştür. Bulgular: Kayseri kubbesiz mescitlerinde plan şemalarının tipolojik olarak son cemaat yerinin varlığına göre ikiye, üst örtü taşıyıcı sistem özelliklerine göre de üç guruba ayrılmaktadır. Ayrıca, kubbesiz mescitlerin hemen hepsinde cami içindeki minbere benzerliğinden dolayı minber minare olarak adlandırılan ezangahların bulunması da yöresel bir özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Kayseri’de birçok özgün mescit, minare ve harim içi minber gibi eklerle değişime uğratılarak camiye dönüştürülmüştür. Ayrıca, geleneksel toprak dam örtü kaldırılarak, taşıyıcı duvarlara bindirilmiş betonarme tavan ve bunun üzerine oturtulmuş ahşap kırma çatı gibi aykırı müdahaleler de birçok mescidi özgün halinden uzaklaştırmıştır. Sonuç: Araştırmada, Kayseri kubbesiz toprak damlı mescitlerde plan şemalarının; son cemaat yerinin varlığına ve üst örtü taşıyıcı sistem özelliklerine göre tipolojik olarak belirgin farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca, mescitlerin birçoğu aykırı müdahalelerle oluşan bozulmaların yanında, minber ve minare gibi eklerle işlevsel değişime uğratılarak camiye dönüştürülmüştür. İşlevsel değişim isteği, mescitlerin bulundukları mahallelerin zamanla büyümesine paralel olarak artan kullanıcılara, Cuma ve bayram namazları gibi camilere özgü ibadet etkinliklerini de yerine getirebilecekleri ortamın sağlanması düşüncesinden kaynaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kayseri, Mescit Mimarisi, Minber Minare, Toprak Dam, Selçuklu Dönemi

Doi: 10.17365/TMD.2019.1.10

Page Range: 269-305